Jta. Elias Reynaldo Ajata Rivera
AYMAR YATIQAÑA
Para pluralizar los sustantivos se usa el sufijo -naka, que tiene su equivalente en el sufijo -s del castellano. Aquí tenemos algunos ejemplos:
Qarwa
|
LLAMA
|
Qarwanaka
|
LLAMAS
|
Phisi
|
GATO
|
Phisinaka
|
GATOS
|
K’awna, k'anwa
|
HUEVO
|
K’awnanaka
|
HUEVOS
|
Waka
|
VACA
|
Wakanaka
|
VACAS
|
Qapu
|
RUECA
|
Qapunaka
|
RUECAS
|
Anu
|
PERRO
|
Anunaka
|
PERROS
|
Suti
|
NOMBRE
|
Sutinaka
|
NOMBRES
|
Sin embargo, en castellano, cuando las palabras terminan en consonante, no se adiciona solamente la letra -s, sino una -es, pero en aymara no hay variación porque en todos los casos se usa el sufijo que cité: -naka. Así tenemos:
Quqa
|
ÁRBOL
|
Quqanaka
|
ÁRBOLES
|
Piqaña
|
BATÁN
|
Piqañanaka
|
BATANES
|
Ist'aña (AUDIO):
![]() | ||
Qarwa - Qarwanaka |
![]() |
Phisi - Phisinaka |
![]() |
Waka - Wakanaka |
![]() |
Qapu - Qapunaka |
![]() |
Waljaptayaña |
Cabe aclarar que en algunas regiones, en lugar de -naka, se usa -naja. Por consiguiente, los ejemplos anteriores quedarían de esta forma:
Qarwa
|
LLAMA
|
Qarwanaja
|
LLAMAS
|
Phisi
|
GATO
|
Phisinaja
|
GATOS
|
K’awna
|
HUEVO
|
K’awnanaja
|
HUEVOS
|
Waka
|
VACA
|
Wakanaja
|
VACAS
|
Qapu
|
RUECA
|
Qapunaja
|
RUECAS
|
Anu
|
PERRO
|
Anunaja
|
PERROS
|
Suti
|
NOMBRE
|
Sutinaja
|
NOMBRES
|
Quqa
|
ÁRBOL
|
Quqanaja
|
ÁRBOLES
|
Piqaña
|
BATÁN
|
Piqañanaja
|
BATANES
|
Puede surgir una pregunta, si en una palabra es posible que aparezca el sufijo pluralizador -naka por más de una ocasión. La respuesta es que sí:
Uka chiqanakankirinakax jutapxaniwa.
VAN A VENIR LOS DE ESOS LUGARES,
LOS DE ESOS LUGARES VAN A VENIR
Yapunakajankirinakaruw manq'ayaniñätha.
(Variantes: Yapunakajankirinakaruw manq'ayaniñäta, yapunakayankirinakaruw manq'ayaniñätha, yapunakayankirinakaruw manq'ayaniñäta, yapunakaxankirinakaruw manq'ayaniñätha, yapunakaxankirinakaruw manq'ayaniñäta, yapunakañankirinakaruw manq'ayaniñätha, yapunakañankirinakaruw manq'ayaniñäta, etc.)
TENGO QUE IR A DAR DE COMER A LOS QUE ESTÁN EN MIS SEMBRADÍOS,
TENGO QUE IR A DAR DE COMER A LOS QUE ESTÁN EN MIS CHACRAS,
TENGO QUE IR A HACER COMER A LOS QUE ESTÁN EN MIS SEMBRADÍOS,
TENGO QUE IR A HACER COMER A LOS QUE ESTÁN EN MIS CHACRAS
Facebookan akxat arst'am:
COMENTA SOBRE ESTO EN FACEBOOK:
QR chimpu, aka yaticht'äw jawsañaman uñjañamataki jan ukax limsuyas yatiqirinakamar lakirañamataki:
CÓDIGO QR, PARA VER LA PUBLICACIÓN EN TU CELULAR O IMPRIMIR PARA REPARTIR A TUS ESTUDIANTES:
Aymar yatiqañatakix, Facebookan Aymar Yatiqaña tamar mantma.
PARA APRENDER AYMARA, INGRESA AL GRUPO AYMAR YATIQAÑA EN FACEBOOK:
Facebook llika chiqajs arktapxarakismawa:
TAMBIÉN PUEDEN SEGUIR MI PÁGINA DE FACEBOOK: