viernes, 7 de junio de 2019

ESTADOS DE ÁNIMO Y ESTADOS FÍSICOS EN AYMARA

Jta. Elias Reynaldo Ajata Rivera
AYMAR YATIQAÑA
¿Kunjamäsktasa? 
¿CÓMO ESTÁS?
Walikïsktwa

ESTOY BIEN
Kusisitätwa 

ESTOY ALEGRE
Llakitätwa 

ESTOY TRISTE
Phiñasitätwa 

ESTOY ENOJADO (A)
Qaritätwa 

ESTOY CANSADO (A)
Usutätwa 

ESTOY ENFERMO (A)
Ikiw puritu 

ME LLEGA SUEÑO
Manq’at awtjitu 

TENGO HAMBRE
Umat pharjitu 
TENGO SED

Ist'aña (AUDIO):




Walikïsktwa
(Variante: Walikïskthwa)
ESTOY BIEN


Kusisitätwa
K'uchisitätwa
K'uchikïtwa
(Variantes: Kusisitäthwa, k'uchisitäthwa, k'uchikïthwa )
ESTOY ALEGRE, ESTOY CONTENTO, "ESTOY FELIZ"

Kusisitaw jikxatastha
K'uchikiw jikxatastha 
(Variantes: Kusisitaw jikxatasta, k'uchikiw jikxatasta )
ME ENCUENTRO ALEGRE, ME ENCUENTRO CONTENTO, ME ENCUENTRO "FELIZ"

Kusisisktwa
K'uchisisktwa
(Variantes: Kusisiskthwa, k'uchisiskthwa
ME ESTOY ALEGRANDO


Llakitätwa 
(Variante: Llakitäthwa)
ESTOY TRISTE, ESTOY APENADO (A), ESTOY PREOCUPADO (A)

Llakitaw jikxatastha
(Variante: Llakitaw jikxatasta
ME ENCUENTRO TRISTE, ME ENCUENTRO APENADO, ME ENCUENTRO PREOCUPADO

Llakitakiw jikxatastha
(Variante: Llakitakiw jikxatasta)
ME ENCUENTRO TRISTE NOMÁS, ME ENCUENTRO APENADO NOMÁS, ME ENCUENTRO PREOCUPADO NOMÁS

Llakisisktwa
(Variante: Llakisiskthwa)
ESTOY PREOCUPÁNDOME 


Phiñasitätwa 
(Variante: Phiñasitäthwa)
ESTOY ENOJADO (A), ESTOY ENFADADO, ESTOY RENEGADO

Phiñasisktwa 
(Variante: Phiñasiskthwa)
ME ESTOY ENOJANDO, ME ESTOY ENFADANDO, ESTOY RENEGANDO

También de manera muy frecuente se suele escuchar estas formas:

Thithitätwa
(Variante: Thithitäthwa)
ESTOY RENEGADO (A)

Thithisktwa
(Variante: Thithiskthwa)
ESTOY RENEGANDO

Kuliratätwa
(Variante: Kuliratäthwa) 
ESTOY ENOJADO (A), ESTOY ENFADADO, ESTOY RENEGADO

Kulirasktwa
(Variante: Kuliraskthwa)
ME ESTOY ENOJANDO, ME ESTOY ENFADANDO, ESTOY RENEGANDO

Debemos aclarar que "kuliraña" viene del castellano "cólera" (ira, enojo, enfado).


Qaritätwa 
(Variante: Qaritäthwa)
ESTOY CANSADO

Usutätwa 
(Variante: Usutäthwa)
ESTOY ENFERMO (A)

Usutakiw jikxatastha 
(Variante: Usutakiw jikxatasta)
ENFERMO NOMÁS ME ENCUENTRO 


Ikiw puritu 
ME LLEGA SUEÑO, TENGO SUEÑO

  
Manq'at awtjitu 
TENGO HAMBRE, ME DA HAMBRE

Manq'at awtjayasisktha
(Variante: Manq'at awtjayasiskta) 
LITERAL: ME ESTOY HACIENDO DAR HAMBRE
INTERPRETADO: TENGO HAMBRE, ME DA HAMBRE



Umat pharjitu 
TENGO SED, ME DA SED

Umat pharjayasisktha
(Variante: Umat pharjayasiskta) 
LITERAL: ME ESTOY HACIENDO DAR SED
INTERPRETADO: TENGO SED, ME DA SED

Las respuestas que acabamos de ver son las formas sencillas. Si alguien gusta, también puede anteponer el pronombre "naya" (yo) a las mismas:

Ejemplos:

Nayax walikïsktwa
(Variante: Nayax walikïskthwa)
YO ESTOY BIEN

Nayax llakisisktwa
(Variante: Nayax llakisiskthwa)
YO ESTOY PREOCUPÁNDOME

Nayax thithisktwa
(Variante: Nayax thithiskthwa)
YO ESTOY RENEGANDO

Nayax qaritätwa 
(Variante: Nayax qaritäthwa)
YO ESTOY CANSADO (A)

Nayax usutätwa 
(Variante: Nayax usutäthwa)
YO ESTOY ENFERMO (A)

En los tres últimos casos de respuesta, no se puede añadir "nayax" por delante, o sea, no se puede decir: nayax ikiw puritu, nayax manq'at awtjitu, nayax umat pharjitu. 

Finalmente, cabe señalar que todas estas formas se pueden combinar con palabras y frases en función de vocativo (elemento que sirve para apelar a alguien, para llamar la atención de alguien), que pueden anteponerse o posponerse:

Ejemplos: 

Jilaku, usutätwa
HERMANITO, ESTOY ENFERMO (A)
Usutatw, jilaku
ESTOY ENFERMO (A), HERMANITO

Tataku, phiñasitätwa
PAPITO, ESTOY ENOJADO (A)
Phiñasitätw, tataku
ESTOY ENOJADO (A), PAPITO

Jilata, manq'at awtjitu
HERMANO, TENGO HAMBRE
Manq'at awtjit, jilata
TENGO HAMBRE, HERMANO

Nayra, usutakiw jikxatasta
NAYRA, ENFERMO (A) NOMÁS ME ENCUENTRO
Usutakiw jiktxatast, Nayra
ENFERMO (A) NOMÁS ME ENCUENTRO, NAYRA

Antuku, ikiw puritu
ANTONIO, TENGO SUEÑO
Ikiw purit, Antuku
TENGO SUEÑO, ANTONIO

Munat kullaka, qaritätwa
QUERIDA HERMANA, ESTOY CANSADO (A)
Qaritätw, munat kullaka
ESTOY CANSADO (A), QUERIDA HERMANA

Yatichiri, kusisisktwa
PROFESOR, ME ESTOY ALEGRANDO; PROFE, ME ESTOY ALEGRANDO
Kusisiktw, yatichiri
ME ESTOY ALEGRANDO, PROFESORME ESTOY ALEGRANDO, PROFE

Achachila, nayax llakisisktwa
ABUELITO (ABUELO), YO ME ESTOY PREOCUPANDO
Nayax llakisisktw, achachila
YO ME ESTOY PREOCUPANDO, ABUELITO (ABUELO)

Sisku, nayax thithisktwa
FRANCISCO, YO ESTOY RENEGANDO
Nayax thithisktw, Sisku
YO ESTOY RENEGANDO, FRANCISCO

Facebookan akxat arst'am:
COMENTA SOBRE ESTO EN FACEBOOK:


Aymar yatiqañatakix, Facebookan Aymar Yatiqaña tamar mantma.
PARA APRENDER AYMARA, INGRESA AL GRUPO AYMAR YATIQAÑA EN FACEBOOK:

Facebook llika chiqajs arktapxarakismawa:
TAMBIÉN PUEDEN SEGUIR MI PÁGINA DE FACEBOOK: