COROCORO MARKA

QALLTA

Corocoro markax wali uñt’atawa. Khä markax wali sarnaqäwinakanirakiwa. Uka chiqanx “cobre” ch’uxña qala qhuyanakaw utjaraki. Jaqinakax taqikun lurañ yatipxi. Markachirinakax kamistï yaqha markanakan utjki ukhamw phunchhawinakx lurapxaraki. Yaqhip Qullasuyu markas p’iqichirinakax qhayan yuriripxiwa. Saräwinakas siwasiwanakas jaqi parläwinakas qullunakapjam walt’atarakiwa. Nayrir maranakax janirakiw markachirinakax anch utjxänti, jichhax mayampw phuqthaptaskaraki.

1. URAQIPA

Corocoro markax waranqa kimsa qalq patak phisqha tunk suxtan maran yuriwiyi. Khä pachax Manuel Isidoro Belsu tataw qullasuyu mark apnaqaskarakïna. Jupax mä Decreto Supremo kamach marsu phaxsit pä tunk llätunkan ur saraqkipan apsuwiyarakitayna. Khaya pachat jichhakamaw Corocorunx jaqinakax markachasipkaraki.

Corocoro markax khaysa provincia Pacajes uksa tuqinw jikxatasiraki. Tunka kantunaniwa: Gral José Manuel Pando, Caquingora, Topohoco, Muro Pilar, Mcal. José Ballivián, Rosa Pata, Jayuma Llallagua yaqhanakampi. Taqit jak’a kantunax Gral. Pandurakiwa. Corocoro markax pata pamp tuqinkiwa. Khä uraqinakanx walpin thayas juyphipachas wixusiraki. Jallupachax qhuranakapax wali uma qurquw Desaguadero Jach’a qhur tuqirjam mantañ yatipxaraki. Taqit uñt’at qhuranakax Pontesuelo, Caquingora, Jayuma, Turiturini sat sutinakanipxarakiwa. K’añaskunakax llust’tas llust’tasaw khaya markanacarux q’ipinakas jaqinakas q’ipt’asit jut sarañ yatipxi. Maymär pä waranq paqalqun maranw Corocoro markar puriñatak pontesuelo qhuran mä k’añask chak tukuchawiyapxaraki. Aka uñt’at markax wali aqu qullu qullu taypinw jikxatasiraki, taqit uñt’atanakax Waka Laxra, Kuntur Jipiña, Quri Quri, Aqu Llust’a sutinipxarakiwa.

Waka Laxra qullu(Cerro Waka Laxra)

Corocoro mantaña (Calle de Corocoro)

Corocoro markanx kimsa yatiqañ utaw utjararaki: Colegio Pedro Kramer, Escuela Ismael Montes, Escuela Vicenta Juariste Eguino. Janir Victor Paz Estensorux waranq llätunk patak kimsa qalq tunk maran qhuya irnaqirinakar anamukkipanx, Pedro Kramer jacha yatiqañ utax waranq phisqha patak yatiqirinakanïnwa. Uka kikiparakiw qullasiñ utapas utjaraki. Janiw ukakïkiti, kimsa chiqanw waynanak tawaqunakax anatapxarakispa.
khaya tuqinx Batallón de Infantería Blindada I “TARAPACÁ” sutin pallapall utaw utjaraki. Khayanx niya paqalq patak pallapallanakax utji. Jilïr p’iqichirinakatakix yaqha utanakaw lurataraki, janiw mä mar sariri waynanakamp chikäpkitti. Warminakapax ur paqaraw utapankasipki, yaqipax markar mistupxarakiwa. Jilpachax Chukiyaw markat sarir waynanakaw utjaraki, pachpankirinakax utjarakiwa. Aka pallapall utanx jach’a jiwayañ k’añaskunaka utjarakiwa.
Aka mark jak’anw Guerra Federal ch’axwäwix tukuchasiwiyi sasaw sarnaqäwit yatxatirinakax sapxi. Waranq llätunk patak phisqha tunk payan maranx Movimiento Nacionalista Revolucionario (MNR) tamankir jaqinakax aka chiqanw “campo de Concentración” sat jist’antañ utanak utt’ayasiwiyapxatäna. Juk’amp uñt’at luräwinakxat jaqix parlañ yatiraki.

2. JAQINAKAPA
Corocoro markax tunka payan waranq jaqinakaniwa. Jupanakax kastillanump aymaramp parlapxi, qhuya walja jaqinïkan ukjax yaqhipax kichwat aruskipt’asipxäna. Jaqinakax taqi tuqut purinitäpxarakiwa, qhuyamp jirukarilamp utj ukata.

2.1. Markankirinaka
Markan jakasirinakax qhuyan irnaqañ yatipxaraki. Sapa alwataw inal mamas alkulitas sijaritus ququs apt’asit irnaqäwiparjan utapat mistuwiyapxaraki. Khayar purxasast chuxña qal apsuñatakiw jump’¡n jump’in uraq jat’ipxi. Yaqhipax yamakis qullu thiyanakar p’iyanak lurasax wali manqharjamaw sut’untañ yatipxaraki. Chikürux quqxatt’asipxarakiwa. Ukatatx inal mam akhullxatt’asisax irnaqañ qallantapxarakikiwa. Chachanakaw jilpachas ukham irnaqapxi. Warminakax laq’a allsutat qala jilt’anak apsuriw sarapxaraki. Jaqinakax jupanakarux “palliri” sutimpiw uñt’apxaraki.Jayp’u tuqurux mäkirakiw utaparjam sarxapxaraki.

Qhuya irnaqiri (monumento del minero)

Jan qhuyan irnaqirinakast kunayman lurawinakanïpxarakiwa. Yaqhipanakax qhuyankirinakar, pallapallanakar, Chuquiyaw saririnakar aljasisaw sarnaqasipxaraki. Yaqhanakax pallapallanakäpxarakiwa. K’añaskun jaqinakax Chukiyaw markar jut sarasaw qullq payllasipxaraki.

Corocoro, lumanakatpach uñtata

(Corocoro visto desde los cerros)

2.1. Markat anqan jakasirinaka
Jan markan jakasirinakax uywam yapump sarnaqasirinakawa. Corocoro mark jak’anx wallja ayllunakaw utji: Chhixchhi Baja, Chhijchhi Alta, Kantu Pata, Ch’allapampa, Kaläri, Tarixra, Qullpa Belen, Sillapaca, Rumir Uma, Ninoca, Yarivay,… Aka markachirinakax murqu isis uskt’asitaw wali alwat uywanakap pamparjam qullurjam anakipxaraki. Jallupachax yap lurañ yatipxaraki.

3. QULLQINCHÄWIPA
3.1. Qhuya Irnaqäwi
Centauro, Toledo, Cóndor Jipiña sat khuyanakaw utjaraki. Aka markax aka irnaqäwi utj ukatw wali uñt’ata. Kuntur jipiña, Waka Laxra, Aqu LLust’a, Kori Kori qullunakanx “cobre” sat chuxña qalaw wal utxaraki, jaqhip chiqanx yamas allirtaskiwa. Waranq llätunk patak kimsa qalq tunk maran Victor Paz Estensoro mallkux Decreto Supremo 21060 kamachimpix waranq patakan jaqinak qhuya irnaqawipat jaqumukuwiyaraki. Jupanakax Corporación Minera de Boliviampiw irnaqapxäna. Ukjatpachx uka jaqinakax yaqha markanakaruw sarawixapxaraki, jilpachaninakax Chukiyawu, El Alto jach’a markanakan jichhüranakax jakasisipki. Corocoro markax ukjatpachx ch’usakiw qhipartawixi; utanakas jan jaqin jan jaqiniw maratjam maratjam allirmuktawïxapxaraki, yaqhipax punkus aystat, khumuras allranttat, pirqas k’ak’jtat ukhama.

Qhuya irnaqiri (monumento del minero)

Qhuya (mina)

Qhiparir markachirinakax “Cooperativa” sat tantachawimpiw pachpa ch’uxña qal apsuñatak irnaqasipkaraki. Maymarax Evo Morales jach’a mallkux mayamp nayra qhuyanak jaktañapatakiw khaysar purt’awiyarakïna. Markachirinakax wali k’uchikipxarakiwa, yaqhipax yamakis jach’a markanakatpachw khaysar kutt’awiyapxaraki.

Ch’uxña qal irnaqäwix wali khusäkan ukjax Corocoro markarux “ferrocarril” ch’ullqhi thakhis purirakïnwa. Jichhürunakax laq’as uka thakhinakx chhaqtayawixarakiwa. Aka jach’a k’añaskunakax Arica tuqiruw qalanakx q’ipipxarakirïna. Khayatx anqa jaya markanakaruw aljxapxarakïna ukhamat qullasuyu markasatak walja qulq katuqapxäna.

Qhuya irnaqirinakatakix kunayman irnaqawinakw lurasirakïna. Umx Pontesuelo qhuratpach p’iyan jirunakämw irpanipxäna. Lusa qhanatakix wali ch’aman muturanakw uxuyapxirïna. Manq’añ tuqutx janiw anchja llakisiñax utjkänti, “Pulpería” sat utrakw jist’arapxana. Khayanx warminak, wawanak, yaqhip chachanak ukhamarakiw siqisipxirina.

3.2. Yapuchäwi
Yapu lurañatakix mara tukusiw markachirinakax wakichasipxaraki. Jupanakax mä juk’ jallxatañap suyapxaraki. Ukhamïpanx mäkirakiw uraq unxtayir sarapxi. Janirakiw qhullin “tractor” satanakax utjkänti, jichhanakakiw uñstasipkaraki, wakampiw jichhakamas uraqinakap qhulliñ yatipxi. Jallu pach tukuw chachanakax qullunakar pampanakar qhullir sarapxi.

Kunanaks satappacha.

Ch’uqi, siwara yaqhipax jupha qañawa ukanakakrak satapxi. Aka qhipa maranakax awina, alpha ukhamw uywatak satañ yant’asipkaraki. Ch’uq satañatakix jichha qhullit uraqïñpawa sapxiwa. Qhipa marax pachpa chiqar siwar satantxapxaraki.

Juphamp qhañawampx akutakiw uywasipxi. Juphax waña juyraw sapxiwa. Qhañaw Satañax jasakirakiwa. Janirakiw ch’uqjam taqin aka juyranakx satapkarakitti.

Ch’uq satantxasas kunayman lurañanakaw yapunx utxaraki. Niyak alinuqx ukapachax pichañarakiw wakisi. Sum puquñapatakix qawañas wakt’akirakiwa. Jan wali qhuranaka jilantx ukjax yapuchirinakax jik’irapxarakiwa.

Yapuchañatakix kunayman saräwinak arkañ yatipxaraki. Jamach’ix pampar tapachki ukjax waña maraniw sasaw winkt’at sukantapxaraki. Jamach’ix patar tapachkï ukjast jallu maraniw sasax aliqat sukapxi. Yaqhipax yaqha uywanak uñch’ukiñ yatipxi.

Yapu llamayux qhipa mara qalltaw lurasiraki. Suma Maräk ukjax walpun kusisiñ yatipxi, jan walïk ukjast llakisipxarakiwa. Yapu llamay pachax sapüruw utapar qala kayitunakar ch’uqis khumt’asit wali qarit kutt’apxaraki.

Q’al llamayuñ tukuyxasax ch’uqx palljxapxarakiwa, jisk’at jach’atjama, laq’utat jan laq’utatjama. Taqikunatakirakiw qut qut sartayapxi: jathataki, muntarataki, ch’uñutaki, tuntataki, aljañataki, qhathitaki,… ukhama. Ukatatx sumrakw imxapxaraki.

Juyranak aljasiñatakix marka qhathunakaruw sarapxi. Taqit uñt’atanakax Gral. Pando, Caquingora, Muro Pilar markanakanw lurasi, pachpa Corocoro markanx janiw jach’a qhathux utjkitti. Alakipanakax uka ch’uq ch’uñx jach’a markanakaruw apanxapxaraki.

Ch’uñuchañatakix juyphipachaw suyata. Pampanakaruw ch’uq waratatir sarapxi. Niyak umaratax ukjax takirxapxarakiwa. Wañarayasax qaqtas qaqtasaw wayrsuyxapxi.

Tuntatakix yaqhw ch’uñuchapxi. Niyak taqpach juyphsut amuyxapx ukapachax jan lupimp uñjayasaw takirapxi. Qhipa alwatax wali chhullunkhrantatpachw mä wayaqar winantas umar apantanipxi. Niya mä phaxsi jak’atx sillp’irañatakiw waysunxapxaraki.

3.3. Uywachäwi

Khaya tuqinx iwijanaka, wakanaka, qala kayunakaw jakasipxi, qarwanakax juk’akirakiwa. Jilpach jaqinakax iwijanakw uywapxi, janiw taqin wakanipkitti. Qala Kayunakx juyranak q’ipnaqañatakiw uywachasipxaraki.

Janiw anchja waljan uywan jaqix utjkarakitti. Jilpach uywanix mä patak uywan ukjarakiwa, jiljpachax iwijanaka mä qawha wakampi, jupanakax qamirjam uñt’atäpxiwa. Sapa utjawix mä phisqha tunk “hectárea” ukham uraqinipxiwa. Jallu pachax awtipachatak uywa manq’an utjañapatakiw uraq jark’antañ yatipxi.

Janiw uywa khariñax kunapachas lurañakïkitti. Nayraqatax lik’it janich lik’i, jach’at janich jach’äki ukw uñaqapxaraki. Janir kharkasax jayumpiw lik’ïñapatak uywarux phawakipapxaraki. Aych aljañatakix qhathururakikiw qala kayut khumupxi.

3.4. Jaqha Irnaqäwinaka

Corocoro jak’a markanakanx kunayman irnaqäwinakaw utjaraki. Janirakiw uka chiqanakanx yap uywx anch yäqapkitti, jupanak manq’asiñatakikiw uywachasipxis yapuchasipxisa. Jayumpi istuku janq’u laq’ampi irnaqasisaw sarnaqapxi.

Gral. Pando, Calari, Caquingora markanakanx istuku janq’u laqw k’iyapxaraki. Istuku lurañatakix uraqw qal uñstañapkam allirapxi. Ukatx mä jach’a jirumpiw qal p’iysupxi. Niyak tukuyxasax tinamitamp p’iyar sum irantasaw phallayapxi.

Qala niy willtatäx ukapachax jach’ïrinak jisk’a jisk’ jalanuqapxi. Qhiparux jach’a qhiriruw wiysuñatak pirqantapxi. Qhipürux Jisk’a jawq’añanakampiw t’un tukuyapxaraki. Ukatatx k’iyaqañ qallantapxaraki. Niyak tukuqxasax alasirin jutañap suyapxi.

Alasir k’añaskunakax Chukiyaw markatpach puripxaraki. K’iyaqat istuk utar jitkatasax wayaqanakar winarasaw sum apkatapxaraki. Tukuyxasax payllaw istukunirurux churawiyapxarakiwa. Istuk lurir jaqinakax wal k’añaskun puriñap suyapxi, k’añaskuninakax muxsa umanaka, t’ant’anaka, puqutanaka ukhamw waxt’añatak apañ yatipxaraki.

Caquingora, Jayu Uma, Yarivay tuqinakanx jay lurapxi. Laq’at lurat jisk’a uyunakaruw um irpantapxi. Mä qawqha urut uka umax thayt’awixarakiwa. Qhurajak’anakanw jayump sarnaqasirinakax irnaqapxi.

Jayu luratx Chukiyaw markaruw apanipxaraki. Caquingora markanx jay k’iyañatakix mä “cooperativa” utt’ayasiwiyapxi. Ukanx “yodo” qullampiw jan usunïñapatak kitumtapxaraki. Aljañatakix jisk’a laylun wayaqanakaruw winañ yatipxi.

4. SARÄWINAKAPA
Khaysa tuqinx kunayman saräwinak, siwsäwinak, amuyt’äwinak, parläwinakaw utjaraki. Yaqhipax chiq yaqhipast janirak ukhamarakiwa. Nayratpach parläwinakas maynit maynir jiwasanakatak jichhürunakkam puriniraki.

Corocoro jak’a markanx Supay Jawira sat k’allkaw utji. Markachirinakax wal uksar sarañ jasq’arapxi. Saririnakax khayanx muxsa achunakaw utji sapxiwa. Uka manqhat uka achunak apsuñ munxatax jayarst’awixiriwa sapxiwa. Jaqinakast niyat purxä sasax janiw puriñ atxapxiriti, ukhamw parlapxi. Khiparux jiwawixapxarakiriw sapxiwa.

Walja qhuyan irnaqirinakaw irnaqkas jiwarawiyapxaraki. Arumanakax jaqinakar thaqhiriw qhuya p’iyanakat mistsunipxiri sapxarakiwa. Chiqpachans qhä chiqanakax wali chhijunipuniskiwa, jach’a khankha qullunakapas axsarayasiñjamawa. Kuntur jipiña qullunx mä qala mallkuw sayasiskaraki, uñkatatax mallkus kikipakipuniwa.

Qala mallku (Condor de Piedra en Condor Jipiña, Corocoro)

Achoco chiqamx janiw arumax sarnaqañati, lunthatanakaw utji, jaq jiwayapxiri sasaw parlañ yatipxi. Mä aquw ukjanx utji, allqamarinakaw ukan sayasipkarakiri. Jaqinakax aka chiqamx jasq’arayasisaw mäkhipapxaraki.

Chhixchhi jutk ukjax ch’iyar pullirampiw sunir sunir saram sas khiwisipxi. Janiw qinayax uñch’ukiñat, manuw jithir sapxiwa. Q’ixu q’ixu jutk ukapachax p’iqirux kunas asxatasiñápuniwa, jiwayiriwa sasaw parlapxaraki.

Irnaqäwitakix inal mamamp alkulampx apnaqasipxapuniwa. Supayarux wal waqaychapxi. Janiw akux istuku irnaqäwir apañati, janq’u laq’ qalw chhaqtayiri sapxiwa. Qhuya p’iyanakx walpun yäqasipxi, phunchhäwinakans qhuyatx amtasipxapuniwa.

5. WALI UÑT’AT JAQINAKA
5.1. Juan Lechín Oquendo

Juan Lechín Oquendo chachax waranq llatunk patak tunka pusin marat tunka kimsaqal ur mayu phaxsit saraqkipanw Corocroro markan yuriwiyatayna. Jupax pä waranq mayan marat pä tunk paqallq ur agosto phaxsit saraqkipanw jiwawixaraki. Aka tatax Federación Sindical de Trabajadores Mineros de Bolivia (FSTMB) uka tantacht’at jaqinakan p’iqichiripanwa. Waranq llätunk patak phisqha tunk payan marat waranq llätunk patak kimsaqalq tunk paqallqun marakamax Central Obrera Bolivianrakw apnaqawiyi. . Waranq llätunk patak suxta tunk marat waranq llätunk patak suxta tunk pusin marakamax Vicepresidente ukhamarakïnwa. Jupax janiw jilïrikanti, payïrinwa, jil kullakanakapast pusinirakitpawa.

5.2. Ismael Montes

Jupast Waranq kimsaqalq patak suxta tunk mayan maranw yurirakitayna. Waranq llätunk patak kimsa tunk kimsan maranw jiwawixaraki. Ismael Montes chachax waranq llätunk patak pusin marat waranq llätunk patak llätunkan marakamax qullasuyu markasan Presidente mallkuparakïnwa; qhiparux mayamp mantawiyarakitayna, waranq llätunk patak tunka kimsan marat waranq llätunk patak tunka paqallqun marakama. Pallapalla, arxatiri ukhamarakïnwa.

5.3. Abel Mamani Marca

Aka chachax jiwasan wali uñt’atarakiwa. Jupast Federación de Juntas Vecinales de El Alto uka tantachawin p’iqichiriparakïnwa. Pä waranq kimsan maranx Guerra del Gas ch’axwawinw wal uñt’ayasiwiyaraki. Uka pachax El Alto marcanx kimsa qalq tunkat jukamp jaqinakaw jiwarawiyapxarakïna. Qhiparust Gonzalo Sánchez de Lozada jan wali jaqirus t’ijumuchuyatarakinwa. Ukham luräwinak uñjasax Evo Morales Ayma jilir mallkusax Ministro de Aguas uka irnaqäwinkañapatakiw jawst’ayarakïna. Ukampirus jan wal sarnaqir katjasas uka irnaqawitx jaqsuwixapxarakiwa.

6. PHUNCHHÄWINAKA
Corocoro markanx phunchhäwinakax taqi tuqun lurasi. Taqit uñt’atax tunka phisqhan ur agosto phaxsit saraqkipanw lurasiraki. Markachirinakax Asunta sat phunchhaww amtapxi. Nayra, qhuya irnaqirinaka jakapkan ukapachax walpun kunayman thuqt’äwinak sink’untapxirïtayna, diablada, morenada, kullawa, llamerada,… ukhamanaka. Jichhax janirakiw nayrjamaxiti. Ukampirus jach’a markan jakasir jaqinakax sapa maraw thuqhur kutt’apxaraki. K’añaskunakax jisk’at jach’akamaw iwijanakjam khayanx sayarapxaraki. Phunchhaw tukuyx ukatatx jaqinakax mäkirakiw k’añaskunakapar makatas Chukiyaw markarjam chhukhuniwixapxarakiri.

Paqallq ur pachpa agosto phaxsit saraqkipanx waka anatawinakaw utjaraki. Uywaninakax uksat aksat wakas jikt’asitarakiw puripxi. Janir anatir mantkipanx siwar liwxatt’apxaraki. Atipirinakax injalmi sat paylläwinak katuqasiñ yatipxi. Uñch’ukirinakax Waka Laxra qullurkamaw wali k’uchik chhukhupxaraki. Khayanx uraqir p’iysut waka anatañ uyuw utji. Umatanakas uywanakar phiskhasirix mantañ munapxarakiriwa, mantirinakax niyas waytayasipxarakiwa. Chukiyawu markatpach purit wakamp anatir jaqinakaw utjarakiri.

Yaqha uñt’at phunchhäwx septiembre phaxsit tunka phisqhan ur saraqkipanw “Tata Wallatïri” lurapxi. Janirakiw nayrïr phunchhawinjam kuna waka anatiris utjkarakitti. Markachirinakax walpun ukürux “dinamita” phallayapxi.

Tata Wallatiri (Imagen del Señor de Wallatiri)

Antonio Paredes Candia yatxatirix, Corocoro markanw “Ch’uta” thuqhux uñstawayi siwa. Ch’utanakax nayrapachax tarqanakampiw thuqhupxirïtpa. Jichhürunakax Chukiyawuns yaqha chiqanakans aka thuqhx laqanchayasipkakiwa.

Ch’uta thuqhu (Danza de los Ch’utas)

Ch’uta isi (Vestimenta de los ch’utas)

7. EVO MORALES AYMA JACH’A MALLKUN PURÏWIPA
Pä waranq kimsa qalq marat kimsa ur marsu phaxsit saraqkipanx Pakajaqi provincian yurïwi phunchhawipatakix, Jach’a mallku Evo Morales Aymax purt’awiyarakïnwa. Ukürux jupax qhuya minax maykutimpiw jist'arasini sasaw ukankir jaqinakar taqinin nayraqatapar sayt'asis parlawayaraki. Qalltañatakix kimsa qalq milluna tular ch'uxña qullqinakaw churañatak utji sasaw qhananchawayarakï.

Morales Jach'a mallkux uka phunchäwinx walpun thuqt'asiwayarakïna. Markachirinakax wali k'uchikiw juparux panqar silt'unakamp, siku phust'äwinakamp katuqt’awiyapxarakïna.

Khithinakas jutappachäna.

Yapump jakasirinaka, qhuyan nayra irnaqirinaka ukhamarak kimsa qalq "municipio" tuqit jutir jaqinakaw ukankapxaraïna.Tata Moralesax taqiniruw jan t'aqxtäwinak utjañapatak mayacht'asiñasaw sas mayiwiyarakïna. Uka pachparakiw qullasuyu markan nayra p'iqichirinakaparus k'umiwiyaraki. Qhuya irnaqirinakarux jan chuym llamktásisaw irnaqäwinakapat jaqtawiyapxi sarakïnwa.

Janiw Qhuyat parlirik Jacha Mallkux qhayar puriwikänti. Jutir maranakanx janiw k'añaskunakax laq'a thaqhïm sarnaqxapxanitti, llusq'a thakhiw lurasirakini. Ukampirus janiw uk lurañatakix qullqix utjkiti, jichhaw thaqhañ amtasipkaraki. uka llusq'a thakhix Chukiyawu markat Cocororo markakamaw purini sasaw yatisiraki. Akham amtanakax janiw jichhak qhanstkarakiti; markachirinakan akham amtäwinakamp sarnaqapxatanakapax niyaw kimsa tunk maraxarakini, COMIBOL sat jach’a qhuya irnaqaw kunkanchayirix walja qulq katuqirïkan ukjatpacha.

Khaya markanx má qullasíñ utaw utjaraki. ukampirus juk'amp jach'a jaqha qullasiñ utaw lurasirakini sasaw tata Evo Morales Aymax parlawayarakïna. Waynanak tawaqunakan anatapxañapatakix ch'uxña "sintetico" alinakaw ayruntatarakïni. Uk lurasiñapatakix markachirinakaruw uksat aks sartasipxañapatak amuyt'ayawiyaraki. Ukhamarakiw Pakajaqinkirinaka umanipxañapatakix Abel Mamani tatax Ministro de Agua ukkhamäkan ukjax phisqha milluna wuliwyanunak churawiyarakitäna.

Jach’a mallkux waranq llatunk patak kimsa qalq tunk phisqhan maranw akar jayllïwinak phusart’asir jutawita sawiyarakiwa. Khaya pachax qhuya irnaqirinakampiw thuqt’asiwita sasaw amthapiwiyaraki. Corocorunkirinakax aka wawataw jumax sasaw sawiyapxarakïna.

TUKUCHA

-Corocorox Qullasuyu markasatakix wali askiwa.

-Markachirinakax qhuyan irnaqasaw jakasipxi

-Yaqha jak’a markanakanx janiw yapump uywampx anch yäqapkitti, yaqha irnaqawinakanipxiwa.

-Jaqinakapax qhuya wali jach’äkan ukjax kimsa arut arst’asiñ yatipxäna.

-Corocorux tunka kantunaniwa.

-Khayanw yaqhip qullasuyu ch’axwäwinakanx uñt’at lurawinakax uñjasiwiyaraki.

-Markachirinakax phunchhäwinakx wal yäqasipxi. Chhiju parläwinakas utjarakiwa.

-Ch’uta thuqhux khayanw uñstawiyatayna.

-Juan Lechín Oquendo, Ismael Montes, Abel Mamani uñt’at jaqinakax uka markanw yuripxatäna.

-Yapump uywamp sarnaqasirinakax janiw markan qamapkitti, alasir aljasirikiw qhathunakar sarapxi.

-Evo Morales Ayma jach’a mallkux qhuy jaktayañatakiw irnaqaski.

J I S K T ’ Ä W I N A K A
1. Kunarsas Corocoro markax utt’ayatäpachana.
Corocoro markax waranqa kimsa qalq patak phisqha tunk suxtan maran yuriwiyi
2. Kawksans Corocoro markax jikxatasi.
Corocoro markax khaysa provincia Pacajes uksa tuqinw jikxatasiraki.
3. Qawqha yatiqañ utas khayanx utji.
Corocoro markanx kimsa yatiqañ utaw utjararaki: Colegio Pedro Kramer, Escuela Ismael Montes, Escuela Vicenta Juariste Eguino.
4. Kuna yach’a ch’axwäwis Corocoro mark jak’an tukuchasiwipacha
Aka mark jak’anx Guerra Federal ch’axwäwix tukuchasiwiyi sasaw sarnaqäwit yatxatirinakax sapxi.
5. Qawqha jaqis Corocoro markanx utxpacha
Corocoro markax tunka payan waranq jaqinakaw utji.
6. Kunans markan jakasirinakax irnaqappacha.
Markan jakasirinakax qhuyan irnaqañ yatipxaraki.
7. Kuna juyranaks satañ yatipxi.
Ch’uqi, siwara yaqhipax jupha, qañawa ukanakakrak satapxi.
8. Kuns Corocoro markanx uywapxi.
Khaya tuqinx iwijanaka, wakanaka, qala kayunakaw jakasipxi, qarwanakax juk’akirakiwa.
9. Kuns yaqha jak’a markanakanx lurapxi.
Gral. Pando, Calari, Caquingora markanakanx istuku janq’u laqw k’iyapxaraki.
10. Kunjams istuk janq’u laq’x lurapxi.
Istuku lurañatakix uraqw qal uñstañapkam allirapxi. Ukatx mä jach’a jirumpiw qal p’iysupxi. Niyak tukuyxasax tinamitamp p’iyar sum irantasaw phallayapxi. Qala niy willtatäx ukapachax jach’ïrinak jisk’a jisk’ jalanuqapxi. Qhiparux jach’a qhiriruw wiysuñatak pirqantapxi. Qhipürux Jisk’a jawq’añanakampiw t’un tukuyapxaraki. Ukatatx k’iyaqañ qallantapxaraki. Niyak tukuqxasax alasirin jutañapakrak suyxapxi.
11 Kunas Supay Jawir sat ñanqha chiqan utjpacha.
Saririnakax khayanx muxsa achunakaw utji sapxiwa.
12. Kunas kuntur Jipiña qullun utji.
Kuntur jipiña qullunx mä qala mallkuw sayasiskaraki
Achoco chiqamx janiw arumax sarnaqañati, lunthatanakaw utji, jaq jiwayapxiri sasaw parlañ yatipxi.
13. Kuns jan chhijchhintañapatakix lurapxi.
Chhixchhi jutk ukjax ch’iyar pullirampiw sunir sunir saram sas khiwisipxi.
14. Khithi uñt’at jaqinakas khayan yuriwiyapxi.
Juan Lechín Oquendo, Ismael Montes, Abel Mamani Marca jupanakaw khayan yuriwiyapxi.
15. kunapachas taqit uñt’at phunchhäwix lurasi.
Taqit uñt’at phunchhäwix tunka phisqhan uru agosto phaxsit saraqkipanw lurasiraki.
16. Kuna phunchhäwis septiembre phaxsit tunka phisqhan ur saraqkipanx luraspacha.
“Tata Wallatïri” sat phunchhäwiw utjaraki.
17. Khithis “Corocoro markan Ch’uta thuqhux uñstawayi” sas sawïpacha.
Antonio Paredes Candia yatxatiriw ukham sawiyaraki.
18.Jichhürunakax kawki chiqanakan “C’huta” thuqhux thuqhusiraki
Jichhürunakax Chukiyawun ukhamarak yaqha chiqanakanw aka thuqhux laqanchayasiraki.
19. Kunarsas Evo Morales jach’a mallkux Corocoro markar puriwiyi.
Pä waranq kimsa qalq marat kimsa ur marsu phaxsit saraqkipanw Evo Morales Aymax jach’a mallkux purt’awiyaraki.
20. Qawqha qullqs qhuyanak jaktayañatakix Evo Morales jach’a mallkux Corocoro markatak churawiyani.
Qalltañatakix kimsa qalq milluna tular ch'uxña qullqinakaw churañatak utji sasaw qhananchawayarakï.